Dlaczego dopełnienie i okolicznik prowadzą rodzinną firmę detektywistyczną?
Bo są dociekliwi i mają wspólne zainteresowania. Między innymi tak, na skojarzeniach i budowaniu historyjek, pracuję z uczniami nad zagadnieniami ze składni. Na wcześniejszych lekcjach zajmowaliśmy się podmiotem, orzeczeniem i przydawką. Nadszedł czas na bliźniaki :D. Stwierdziliśmy z szóstoklasistami, że podmiot i orzeczenie to tacy rodzice, głowy rodziny, przydawka to córka i lubi być blisko z mamą/podmiotem, a bracia grają w piłkę z tatą/ orzeczeniem. Dbamy, aby zaangażować obie półkule do pracy 😊.
Postawy
- Potrafię przetwarzać informacje.
- Tworzę logiczne powiązania.
- Potrafię analizować, tworzyć hipotezy, oceniać.
Rutyny
- 5 x dlaczego
- Teza, argument, pytanie
- Most
- Początek, środek, koniec
- Wniosek – reguła
- Kolor, symbol, obraz
Kolejne spotkanie ze składnią zaczęłam od pytania, czy uczniowie wiedzą coś o okoliczniku, czy pamiętają o moich dygresjach, które pojawiały się przy poprzednich tematach. Wspominałam im o trzech częściach zdania, poza związkiem głównym. Uczniowie widzieli dodatkowe wyrazy w zdaniu, które określały podmiot i orzeczenie oraz nie były poznawaną przydawką. Mogli swoje przemyślenia zapisać w formie zdań lub poprzez rutynę MOST.
Wspólnie zebraliśmy sporo informacji:
- 3słowa – wyrazy, zdania, orzeczenie
2 pytania- Co to jest?, Kiedy powstało?
okolicznik jest jak bohater zdania
- oko-licznik oko z licznikiem
- Mnie się wydaje, że okolicznik to coś związanego z licznikiem. Czy okolicznik ma dzieci?
- Okolicznik kojarzy mi się z kojarzeniem ważnych rzeczy.
- Trzy słowa do okolicznika – koło, oko, liczenie
Skąd wzięła się nazwa okolicznik?
Dlaczego okolicznik jest w języku polskim?
Okolicznik jest jak oko, które liczy.
- Trzy słowa – określa, okoliczności, czas
Z kim się trzyma? Na jakie pytania odpowiada?
- Dlaczego okolicznik ma akurat taką nazwę? Skojarzenie-słowo okolicznik kojarzy mi się z słowem okoliczności
- Kojarzy mi się z około albo okolicą.
- Okolicznik : coś określa, jest w zdaniu, określa daną część mowy w zdaniu.
- Co to okolicznik? Czym się zajmuje okolicznik?
Okolicznik jest jak coś, co określa, czym jest dana rzecz w zdaniu.
- Okoliczność, oko, około
Co nazywa okolicznik?
- Okolicznik kojarzy mi się z okolicą, czyli z miejscem.
Który wyraz w zdaniu określa okolicznik? Co on nazywa? Okolicznik jest jak opis miejsca, czasu, sposobu.
Przeszliśmy do definicji i bazy rysunkowych skojarzeń. Narysowałam na tablicy balon z ludkiem (lekcja zdalna). Nasz bohater spogląda na OKOlicę i obserwuje czynności innych. Zastanowiliśmy się, jakie pytania mogą mu krążyć po głowie. Tak powstała notatka do detektywa okolicznika 😊. Na graficzny symbol tej części mowy wybraliśmy oko.
Następnie wspólnie odszukaliśmy w zdaniu okolicznik, przy okazji wskazując związek główny i znaną już przydawkę.
Następnie poprosiłam uczniów o zapisanie swoich propozycji okoliczników i przeczytanie ich lub napisanie na kanale lekcyjnym (np. jak? brzydko, gdzie? w Bułgarii, kiedy? zaraz, po co? żeby coś osiągnąć , z jakiego powodu? porodu).
Przeszliśmy do uzupełnienia tabeli. Podałam w jednej kolumnie przykładowy podmiot, w drugiej orzeczenie, a w trzecie okolicznik. Wspólnie, według klucza początek-środek-koniec, uzupełniliśmy ją brakującymi częściami zdania. Jak to uczniowie powiedzieli, byliśmy z detektywem okolicznikiem na akcji lub z nauczycielem do zadań specjalnych 😊:
| podmiot | orzeczenie | okolicznik |
| Aga | chodzi
uczy |
szybko.
w klasie. |
| Dzieci | czytają | dobrze.
teraz. dla efektów. |
| Ptaki
Dzieci |
śpiewają
wstają |
rano.
w lesie. |
Przyszedł czas na wykonanie kilku ćwiczeń z zeszytu ćwiczeń. Przy okazji udało nam się porozmawiać o wartości okoliczników w przepisach kulinarnych.
W ramach podsumowania poprosiłam uczniów o argumentację do tezy:
Okolicznik ożywia zdanie.
Skorzystaliśmy z rutyny TEZA-ARGUMENT-PYTANIE. Oto niektóre przykłady:
- Zgadzam się, ponieważ gdyby nie okolicznik, to zdanie nie byłoby kolorowe i trudno byłoby sobie wyobrazić okoliczności zdania. Dlaczego ma tak dużą rodzinę 😊?
- Uważam, że okolicznik ożywia zdanie, ponieważ daje taki cukier puder urozmaicenie, np. Ludzie bardzo lubią panią Agnieszką brzmi lepiej niż Ludzie lubią panią Agnieszkę.
- Okolicznik ożywia zdania, zgadzam się z tym, bo to prawda. Okolicznik jest jak oko, bo widzi i robi ciekawsze zdania, daje nam to, iż określa dane czynności.
- Bez okolicznika zdanie nie jest barwne, nic nie określa.
- OKOŁO godziny jedenastej pani Agnisia nakarmiła kota
Około odpowiada na pytanie “kiedy?”, więc okolicznik podaje nam ważną informację. Czy okolicznik ma jakąś swoją ulubioną siostrę lub brata?
Kiedy po kilku dniach doszło do bliższego spotkania uczniów z dopełnieniem, było już wiadomo, że to długo oczekiwany brat okolicznika. Na początku wspólnie zrobiliśmy notatkę do tej części zdania. Nie korzystamy z „gotowców”, sami piszemy i rysujemy 😊.
Na podstawie grafiki uczniowie wspólnie tworzyli definicję.
Następnie szóstoklasiści dodali własne przykłady dopełnień:
Zakładam – co – (groźną-tak wiem, że to przydawka :D) mafię , mam – co – żabę (na profilowym na teams )
Myślę – o czym – o lekcji
Piszę co? listy
Widzę co? pizzę
Wlewam co? mleko
Widzisz [ kogo] jego
Idę [z czym] z bukietem
Robię prezentację [o kim, czym] o psach.
Nie widzę [kogo] kolegi.
Rozmyślam [o czym] o lodach waniliowych.
Wynajmuję [ co ] militarne wojsko amerykańskie.
Jem [co?] owoce , poszłam [z kim?] z kolegą , marzę [o kim, czym?] o podróży, pożyczyłam [komu?] mamie, leżę [z kim?] z psem
piszę wypracowanie
widzę konia
nie ma misia
zabrakło lodów
przytulam się do misia
przyjaźnię się z Wiktorią
myślę o kwiatach
śnił o przygodach
jestem z kim? z przyjaciółką
myślę o kim? o pani Agniesi
widzę co? kapcie xD
piszę wypracowanie
widzę słońce
nie ma ładnej pogody
zabrakło chleba
przytulam się z przyjaciółką
Zapytałam uczniów z jakim symbolem moglibyśmy skojarzyć dopełnienie. Skorzystaliśmy z rutyny KOLOR-SYMBOL-OBRAZ.
Dlaczego jest taki ciekawy ma tyle pytań? Może ze znakiem zapytania? Biały, dzbanek z wodą. Biały ponieważ biały dzbanek z wodą. Dopełnienie jak dopełniać, dolewać.
Ostatecznie wyszedł nam dzbanek 😊. Kolor biały/niebieski jak woda/mleko, czyli płyn, którym dopełniamy filiżankę. A ciekawy obraz znalazła jedna z uczennic i zdecydowaliśmy się na to skojarzenie – salon wypełniony (dopełniony) ludźmi. Nieźle im te trybiki myślicielskie pracują, prawda 😊?
Ponownie skorzystaliśmy z tabeli (początek-podmiot, środek-orzeczenie, koniec-dopełnienie), aby poćwiczyć proste zdania z dopełnieniem.
| PODMIOT | ORZECZENIE | DOPEŁNIENIE |
| WAKACJE | skaczą | ze szkołą. |
| Dziecko | WYSKOCZYŁO | siostrze. |
| Wilk | uciekł | Z KSIĄŻKI. |
Przeszliśmy do ćwiczeń w zeszycie ćwiczeń i wykonaliśmy dwa zadania sprawdzające poznane informacje w praktyce.
Przy okazji zatrzymaliśmy się na bezokoliczniku, który w zdaniu może pełnić rolę dopełnienia.
Lubię grać w gry planszowe.
Ja-podmiot domyślny
Lubię-orzeczenie czasownikowe
W gry- dopełnienie
Planszowe- przydawka
Lubię-co?-grać- dopełnienie
Następnie przypomnieliśmy sobie wspólnie informacje na temat czasowników, które mogą występować w stronie czynnej lub biernej oraz kiedy są przechodnie lub nie mają takiej funkcji (łazikowania, spacerowania 😊).
Tata pomalował (co?) pokój.
PODMIOT ORZECZENIE DOPEŁNIENIE (B.)
ale
Pokój został pomalowany przez (kogo, co?)tatę.
PODMIOT ORZECZENIE DOPEŁNIENIE (B.)
Dopełnienie bliższe
Powstała nam notatka do dopełnienia bliższego – spacerowania i zmieniania miejsc wyrazów w zdaniu.
Pojadę rowerem (Ja-podmiot domyślny, pojadę – orzeczenie czasownikowe, rowerem – dopełnienie). – Przykład zdania, które nie tworzy strony biernej, podmiot i dopełnienie nie zamieniają się miejscami, „siedzą -na krześle- w tym samym miejscu”.
strona, dopełnienie
Na zakończenie lekcji zapytałam uczniów, dlaczego potrzebujemy w zdaniach dopełnienia?
By urozmaicić treść.
By lepiej wyobrazić informację.
By wiedzieć, o co chodzi rozmówcy lub autorowi tekstu.
By poznać książkę, by się lepiej dogadać z kimś.
By wiedzieć, co druga osoba chce dokładnie zrobić i poszerzyć słownictwo.
Na kolejnych lekcjach analizowaliśmy zdania pojedyncze, nazywając kolejne, poznane części zdania, jak w przykładzie:
Myślenie krytyczne pozwoliło mi inaczej spojrzeć na tematy gramatyczne i ich realizację z uczniami. Teraz dużo więcej myślimy o myśleniu, rysujemy, analizujemy, bawimy się gramatyką. Przystanek gramatyka już nie jest taki straszny, jakiś taki bardziej oswojony. Wsiadacie z nami?