Nigdy nie mów, że wiesz. To usłyszane gdzieś zdanie zachęca mnie, by każda lekcja stała się miejscem budowania wiedzy płynącej z poszukiwania odpowiedzi w oparciu o dziecięce rozważania. Lekcja to znakomita okazja do zadawania pytań – umiejętności, która jest sercem myślenia krytycznego Rolą nauczyciela jest stworzenie warunków, by dzieci stały się refleksyjnymi myślicielami, których cechuje ciekawość i chęć poszukiwania nowych rozwiązań. Dzięki zadawaniu pytań dziecko chętnie bada przekonania, założenia, opinie. Wtedy poszukiwanie odpowiedzi stwarza możliwość rozwoju.

Gdybyście chcieli zadać komuś ważne dla Was pytanie, jak ono by brzmiało? Tak rozpoczęła się lekcja. Chwila na zastanowienie przyniosła listę ważnych pytań:

• Na kim mam się w życiu opierać?
• Na kim mogę polegać?
• Jaka będzie moja przyszłość?
• Co będę robić w przyszłości?
• Czy gdy będę dorosła, moja przyjaciółka nie zapomni o mnie?
• Jak nabrać odwagi, by działać?

Czy w książkach (lekturach) można znaleźć odpowiedzi na ważne pytania? – zadałam dzieciom kolejne pytanie, zapraszając do wysłuchania opowieści z książki “Trzy pytania” Jona J. Mutha (Wydawnictwo Tekturka).

Głośna lektura tekstu była okazją do stworzenia przestrzeni do uważnego słuchania. Tytułowe trzy pytania bohater – Mikołaj zadaje swoim przyjaciołom: czapli Soni, małpie Gogol, psu Puszkinowi. Pytania brzmią:

„Kiedy jest właściwy moment na działanie?”

„Kto jest najważniejszy?”

„Jak odgadnąć, co należy zrobić?”

I chociaż przyjaciele starają się pomóc w znalezieniu odpowiedzi, chłopiec zastanawia się, czy mają rację, bo każdy z nich doradza według własnych przekonań. Mikołaj postanawia udać się do mędrca. “Wiem! Zapytam żółwia Lwa. On żyje już tak długo, że na pewno zna odpowiedzi, których szukam”. Po dotarciu na miejsce bohater pomaga żółwiowi w ciężkiej pracy w ogrodzie, a gdy ulewa i burza zmuszają ich do powrotu do chatki, ratuje ranną pandę, a potem jej dziecko. Nadal jednak trapi go sprawa braku odpowiedzi na trzy pytania. Wtedy żółw przekonuje chłopca, że zna odpowiedzi, bo wszystko, co zrobił poprzedniego dnia to sprawiło: uważne przyglądanie się temu, co wokół, uważność na innych, ich emocje i potrzeby.

Czy lektury, np. “Piękna i Bestia”, “Księga dżungli” mogłyby pomóc w odpowiedzi na ważne dla Was pytania? – to kolejne (trzecie pytanie), które padło podczas lekcji. Uczniowie stwierdzili, że tak. Początkowo odnosili się do treści utworów (omawianych podczas cyklu zajęć z lekturą), a w trakcie rozmowy przekształcali swoje odpowiedzi w uniwersalne rady:

„Nie ufaj tym, którzy nie mają (nie przestrzegają) żadnych praw, zasad”

„Chroń słabszych”

„Każdy jest inny i należy to szanować”

„Prawdziwe piękno kryje się w człowieku, w jego wnętrzu”

Lektura może być/powinna stać się pretekstem do omawiania nie tylko treści, ale przede wszystkim do snucia rozważań o tym, co ważne, do poszukiwania odpowiedzi, których potrzebują mali krytyczni myśliciele. Dzięki książkowym inspiracjom można zaprosić dzieci/młodzież do kształtowania ważnych postaw. Książka „Trzy pytania” Jona J. Mutha i wymienione wyżej lektury zachęciły m.in. do  rozpoznawania emocji (potrzeb) swoich i innych osób, do tworzenia logicznych powiązań, analizowania, tworzenia hipotez, oceniania, do myślenia o konsekwencjach, a wszystko poprzedzone uważną obserwacją bohaterów tekstów.

To była kolejna lekcja, podczas której mali krytyczni myśliciele budowali rozumienie nie tylko treści książki, ale uczyli się zadawać ważne dla nich pytania i szukać odpowiedzi, które pomogą im podejmować działania w obszarze budowania samoświadomości.