Myśleniu krytycznemu towarzyszy dążenie do wzięcia przez uczniów odpowiedzialności za swoje uczenie się i odejście od układu, w którym nauczyciel znajduje się w centrum i przekazuje wiedzę na rzecz układu, w którym uczniowie uczą się wzajemnie od siebie, a nauczyciel pełni rolę moderatora tworzącego przestrzeń uczniom do uczenia się.  Proces edukacyjny, w którym stawia się uczniom wyzwania, zachęca by uczyli się od siebie wzajemnie, samodzielnie opracowywali zagadnienia, rozwiązywali zdania jest skuteczny i daje uczniom poczucie wiary we własne możliwości, a w przypadku popełnianych błędów daje przestrzeń do ich korygowania, poszukiwania przyczyn powstawania oraz wyciągania wniosków do dalszej nauki. 

W budowaniu drugiego układu sprawdzi się rutyna „Wędrujące kartki”.  W rutynie tej to uczniowie w grupach opracowują na kartkach (wystarczy połówka Flip chartu lub kartka z  bloku formatu A3 ) zagadnienie odnosząc się do swojej wiedzy i umiejętności. 

W pierwszym etapie następuje opracowanie przydzielonego zagadnienia w grupach wyjściowych, poprzez dyskusję, wymianę pomysłów, wspólne ustalenia, kwestionowanie tego, co zostało ustalone, podawanie przykładów i kontrprzykładów, to wszystko dzieję się przy dużym zaangażowaniu uczniów.  Uczniowie uczą się tu nawzajem od siebie. Jednak to tylko początek, bo potem kartki idą w ruch, czyli, po upływie wskazanego czasu, następuje wymiana kartek pomiędzy zespołami (najlepiej w ruchu okrężnym). Każdy zespół otrzymuje kartkę innej grupy i zapoznaje się z otrzymanym opracowaniem, może dopisać własne informacje, zakwestionować to, co na kartce się znajduje, dopisać pytanie, zaznaczyć to, co według nich jest ważne, docenić ciekawe pomysły itp.

Następnie sytuacja się powtarza do momentu, aż kartka wróci do grup wyjściowych. Następuje teraz zapoznanie się z adnotacjami i przygotowanie do prezentacji, podczas której uczniowie przedstawiają opracowanie i odnoszą się do pytań i dopisanych informacji, które mogą zaakceptować lub zakwestionować. Bardzo pomocne jest tu monitorowanie czasu, ale najważniejsza jest nowa rola nauczyciela – oddanie przestrzeni do wzajemnego uczenia się uczniom, monitorowanie, czy grupy rzeczywiście zajmują się przydzielonymi zagadnieniami, a gdy grupa poprosi o pomoc, zamiast podawania gotowych rozwiązań, wspieranie poprzez zdawanie pytań pomocniczych. Istotne jest pilnowanie czasu pracy na poszczególnych etapach. 

„Wędrujące kartki” sprawdzą się na lekcjach matematyki, zarówno podczas tematów wprowadzających, jak również utrwalających. Każda grupa może otrzymać inne zagadnienie lub zagadnienia mogą się powtarzać.  Drugą wersję wykorzystałam podczas rozwiązywania przykładowych zadań egzaminacyjnych – to samo zadanie znalazło się w każdej z grup, a okazało się, że stosowane były różne metody rozwiązań, błędne rozwiązania były kwestionowane, udzielane wskazówki służyły poprawie rozwiązań. Przeglądając odmienne prace innej grupy, uczniowie starali się poznać zastosowany sposób myślenia, zaznaczali, to co ich zainteresowało, zastanowiło, dopisywali pytania, chwalili za pomysły – czyli wzajemnie uczyli się od siebie.  Z informacji od uczniów wynika, że dzięki „wędrującym kartkom” zauważają, że łączą to, co pamiętają z tym, co wynika z myślenia, wzrasta odpowiedzialność za uczenie się i wiara w swoje możliwości. 

Własności liczb, cechy podzielności, obliczenia procentowe, działania na potęgach, pierwiastkach, zamiana jednostek, własności i klasyfikacja figur płaskich, własności brył, prędkość, droga, czas itd. to tylko niektóre zagadnienia, do których realizacji możemy wprowadzić kartki w ruch.  

Zrozumienie jest podstawą do tworzenia trwałych połączeń pomiędzy poszczególnymi pojęciami, własnościami i umiejętnościami matematycznymi. Powstałe połączenia umożliwiają korzystanie z nich w nowych sytuacjach. Sprawdza się tu sposób polegający na analizowaniu gotowych przykładów, wyciąganiu na ich podstawie wniosków, które z kolei posłużą na tworzenie własnych przykładów. W myśleniu krytycznym temu procesowi dedykowane jest narzędzie „Przykład-Wniosek”.

Na podstawie przykładów uczniowie uruchamiają swoje myślenie, przeprowadzają analizę, starają się zauważyć prawidłowości. Stają się poszukiwaczami i odkrywcami reguł, które formułują własnymi słowami, by w kolejnym kroku wymyślić na ich podstawie własne przykłady. Świetnie sprawdza się w połączeniu z rutyną „ Pomyśl – znajdź parę – podziel się”. „Przykład-Wniosek” rozwija myślenie krytyczne, tworzenie logicznych powiązań, kwestionowanie założeń, przez co jest dla uczniów motywujące i dowartościowujące. 

Dla przykładu, kilka zdjęć z lekcji do tematu o cechach podzielności liczb. Wnioski uczniowie formułowali samodzielnie, bez korzystania z podręcznika. 

Alicja Nimirska