Wyruszam w podróż. Koniecznie zabieram mapę i szczegółowy opis trasy. Mam zaplanowane wszystkie możliwe przystanki. Wyprawa będzie dość długa, bo zajmie ok. 10 miesięcy. Nastawiam się na to, że wszystko uda się zrealizować po mojej myśli. Moim jedynym CELEM jest przejście wytyczonej trasy. Chcę zdobyć i zaliczyć wszystkie wyznaczone punkty. Nie szkodzi, że może pojawi się zadyszka. Nie przejmuję się tym, że może komuś trudno będzie nadążyć. Nieistotne, że nie będzie czasu na ZATRZYMANIE SIĘ.

Jaka będzie satysfakcja ze zdobytego celu? Czy będzie fantastycznie? I czy osoby, z którymi będę przemierzać tę trasę, wrócą z poczuciem doświadczenia czegoś szczególnego?

**********

Mapa, którą rozkładam i według której planuję podróż, to PODSTAWA PROGRAMOWA. Nie ma znaczenia, czy ten dokument znajdzie się w ręce nauczyciela, czy rodzica realizującego nauczanie w domu. Ważne jest, co ten „organizator procesu edukacyjnego” zrobi z zapisanymi treściami i wymaganiami. Jaką trasę wytyczy na cały rok szkolny? Na przeżycie jakich przygód zezwoli swojej drużynie?

Sięgając po pakiet myślenia krytycznego można zyskać szczególny kod do odszyfrowania dokumentu, który dołączony jest do każdego ze szkolnych przedmiotów. Oto 5 podpowiedzi, pozwalających na inne spojrzenie na ministerialny zestaw treści edukacyjnych.

#1 „ZATRZYMAJ SIĘ nad podstawą programową I POMYŚL”

Opisany przeze mnie na początku scenariusz pokazuje, że podstawę programową można potraktować bardzo dosłownie, z mocnym skupieniem się na realizacji każdego punktu. Można uczynić z niej cel sam w sobie do zdobycia. Hasło zatrzymaj się i pomyśl, będące podstawą filozofii myślenia krytycznego, zaprasza do spojrzenia na wspomniany dokument oczami osoby, która w domyśle jest (czy powinna być?) jego adresatem.

W mojej rodzinie w edukacji domowej naturalne jest to, że nie skupiamy się na tym, aby dzieciaki  połknęły kolejną porcję wiadomości. Nie zależy nam na tym, aby recytowały regułki lub wkuwały dane wynikające z rozpisanych podpunktów. Zanim wyruszymy w trasę z materiałem z danego przedmiotu, robimy długi postój i zastanawiamy się, które treści są bliskie zainteresowaniom dzieci. Przyglądamy się zapisanym punktom i szukamy tych najbardziej „życiowych” zagadnień.

A jeśli nasze dziecko nie „czuje” chemii lub nie widzi sensu w poznawaniu problemów urbanizacji w Polsce? Bądź nie jest zafascynowane kwestiami ewolucyjnymi czy rozbiorem zdania złożonego?
Wtedy z pomocą przychodzi drugi z elementów pakietu MK.

#2 Poczuj moc STAWIANIA PYTAŃ (do treści PP)

Nic straconego, gdy tematyka przerasta, czy wręcz zniechęca nastoletniego ucznia do przemierzenia trasy biologicznej, geograficznej czy polonistycznej. Egzamin trzeba zdać również z nielubianego przedmiotu… Na przystanku zatrzymaj się i pomyśl możemy dodatkowo odpakować zawiniątko ze znakiem zapytania. Zadawanie pytań, szczególnie tych sokratejskich, z których narodziło się myślenie krytyczne, otwiera przestrzeń do innego spojrzenia na przedmiot i do szukania nowych pomysłów. Pozwala odkrywać własną perspektywę i dostrzegać możliwości dopasowane do indywidualnych potrzeb. Taką moc mają pytania:
– Co zrobić, aby dany temat był znośny do przejścia?
– W jaki sposób zorganizować naukę wymaganych zagadnień?
– Jak sprawić, aby czas poświęcony na takie treści nie była czasem straconym?
– Jeśli wiele danych mogę znaleźć w swoim smartfonie, to na czym ma polegać nauka?

Odchodzimy z miejsca refleksji po to, by sięgnąć po następne hasło. To kluczowy moment, w którym odkryjemy możliwość korzystania z zupełnie odmiennego scenariusza podróży.
Co istotne – wciąż z tą samą, edukacyjną mapą w ręce.

#3 Rozwijaj POSTAWY MK

Zadanie nie jest proste, aby nauczyć się tego, co nie pasjonuje i co w wieku nastu lat wydaje się pozbawione sensu. Jak przygotować się do egzaminu i nie popaść w pułapkę zakuć-zdać-zapomnieć? Pomocna może być zmiana nastawienia z tego CO/CZEGO mam się uczyć, na podejście JAK to zrobię. Przestając patrzeć na treści jak na CELE, zaczynam je traktować jak ŚRODKI, pomagające dojść do wyznaczonego punktu. Wiele zysków daje koncentracja na kształtowaniu postaw myślenia krytycznego. Inwestowanie w rozwój uniwersalnych umiejętności to przyszłościowa perspektywa, a treści – można zdobywać „przy okazji”.

Sięgając po postawy myślenia krytycznego można popracować nad sprawdzaniem faktów (umiejętne, samodzielne wybranie 5 faktów z wymaganego zagadnienia to konkretny krok w poznawaniu świata). Zakwestionowanie podanych treści, np. poprzez zadanie pytań, pozwala pozostawić ślad w pamięci. Wszelkie przetwarzanie informacji, ubrane w ciekawą formę – wywiadu, leksykonu, komiksu, może odczarować niektóre tematy. Każda próba korelacji przedmiotów i włączenie analizowania lub myślenia o myśleniu tworzy zdecydowanie lepsze podstawy do porządkowania wiadomości w głowie. Odczytanie mało pasjonujących lektur, ale i działań historycznych bohaterów w kluczu rozpoznawania emocji innych może być inspirujące.

A jeśli te działania wydają się mało konkretne i wciąż są obawy, jak edukowane domowo dziecko będzie miało uporządkowaną wiedzę w głowie?
Na szczęście w pakiecie jest prosty, ale bardzo skuteczny pomocnik!

#4 Korzystaj z podręcznych RUTYN MK

W bagażu podręcznym mamy schowany zestaw szablonów do zadań specjalnych. Gdy pojawiają się szczególnie obce tematy, czy wręcz przeciwnie – coś, co z daleka wieje nudą, warto sięgnąć po rutyny myślenia krytycznego. To krótkie podpowiedzi „mini-tras”, zachęcające do zrobienia 3-4 kroków. Potrafią pobudzić do inicjatywy (kreatywne pytania), pomagają przyjrzeć się temu, co już wiadomo w danym temacie, a co można jeszcze rozwinąć (schemat W-C-J-N), ułatwiają kategoryzowanie cech wspólnych i różnic (dobble-bubble), pozwalają na odkrycie, jak szerzej wykorzystać temat (myśl-kombinuj-badaj).

Ten element pakietu MK ma jeszcze jedną szczególną właściwość. Przechodzenie przez konkretne podpunkty danej rutyny to jednocześnie graficzne porządkowanie odkryć i przemyśleń. Dzięki temu, że zostaje na papierze własnoręcznie stworzony ślad (visual thinking), to w mózgu również zarysowuje się analogiczny tok myślenia. To dobry sposób na przyjazne uczenie się, bez zbędnego wtłaczania suchych wiadomości do głowy.

Co jeszcze mamy na dnie pakietu MK?

#5 Użyj NARZĘDZI

Pakiet zawiera trzy narzędzia, które mogą być wykorzystane w dwóch celach. Gałązka, chmurka oraz drzewko są pomocą zarówno w zagadnieniach edukacyjnych, ale i wychowawczych – motywacyjnych czy konfliktowych.

Najczęściej w naszej edukacji domowej sięgamy po gałąź przyczynowo skutkową. Jest niezastąpiona w porządkowaniu wiadomości historycznych lub trudniejszych tekstach literackich. Chmurka podpowiada, jak rozwiązać nieporozumienia (nie tylko międzypokoleniowe) lub też pomaga spojrzeć na relacje między bohaterami lektur. Drzewko inspirowało nas do poszukiwania sposobów na naukę języka angielskiego.

**********

Wyruszam w podróż. Zabieram mapę, opis trasy oraz grupę młodych ludzi. Będziemy odkrywać świat, ale i wsłuchiwać się w siebie. Mapę mamy po to, aby się nie zgubić.

Jolanta Wiśniewska