XXI wiek stawia przed nami wiele nowych wyzwań. Myślę, że śmiało mogę powiedzieć, że zmienia się sposób przekazywania wiedzy, który jest bardziej zorientowany na działanie niż bierne siedzenie ucznia w ławce. Umiejętności, których  uczniowie potrzebują to m.in.: ciekawość, wyobraźnia, elastyczność i zdolność adaptacji, krytyczne myślenie i umiejetność rozwiązywania problemów, efektywna komunikacja słowna i pisemna, współpraca i umiejętność przywództwa oraz zdobywanie i analizowanie informacji. To są uniwersalne kompetencje XXI wieku.^[1] W mojej codziennej pracy z dziećmi i młodzieżą skłaniam się w kierunku rozwijania wspomnianych kompetencji podczas każdych zajęć lekcyjnych bez względu na to czy jest to język angielski, zajęcia rewalidacyjne czy lekcja wychowawcza. Przygotowując zajęcia biorę pod uwagę kilka bardzo ważnych rzeczy wspierających proces uczenia się:

• dzieci/ uczniowie uczą się tego co ich interesuje;
• mózg szybko zapamiętuje to, co nowe i ciekawe;
• dzieci uczą się najszybciej w przyjaznym środowisku;
• dzieci uczą się współpracując w grupie.

Analizując  wymienione kwestie, staram się tworzyć jak najbardziej przyjazne warunki podczas zajęć tak, aby moi uczniowie czuli się dobrze i bezpiecznie oraz aby zdobywali i pogłębiali swoją wiedzę, a także rozwijali poszczególne kompetencje. A nie jest to łatwe zadanie biorąc pod uwagę zdalną edukację, która jest bardzo trudna i dla uczniów, i dla nauczycieli. Zawsze staram się kreować takie warunki do pracy dla każdego zespołu klasowego, aby miał on możliwość nie tylko pracy w grupach, ale również zachęcam uczniów do takich aktywności i zadań dzięki którym mogą rozwijać swoje kompetencje i uczyć z chęcią i zaangażowaniem oraz takie, które wzbudzają u uczniów poczucie sensowności i wywołują pozytywne emocje. Co więcej, jeśli uczniowie natkną się na luki w wiedzy to będą zmotywowani żeby tę wiedzę zdobyć^[2].

Rutyny Myślenia Krytycznego bardzo wspierają mnie jako nauczyciela podczas pracy na zajęciach i to właśnie wprowadzenie ich do sali lekcyjnej okazało się, że mam narzędzie, które sprawia, że uczniowie samodzielnie pracują i stosują opanowaną wiedzę i umiejętności.

Od kilku miesięcy wprowadzam stopniowo rutyny MK i widzę, że każda z nich z powodzeniem może być stosowana w dowolnym momencie lekcji, a kwiecień był miesiącem rutyny ,,5 x dlaczego?”.

5 x Why?

,,5 x dlaczego?” to rutyna, która rozwija 4K czyli:

• krytyczne myślenie;
• komunikację;
• kooperację;
• kreatywność.

Wprowadzenie ,,5 x dlaczego?” rozpoczęłam od zastosowania jej jako warm-up activity, a następnie do inicjowania rozmowy z uczniami na wybrany temat. Dzięki temu to uczniowie ,,prowadzą” zajęcia rozwijając swoje umiejętności językowe. Jest to dla nich okazja do rozwijania biegłości językowej, którą odnosi się do znajdowania właściwych słów podczas interakcji werbalnych^[3].

,,5 x dlaczego?” opiera się na wielokrotnym zadawaniu pytania: „Dlaczego?”. Pozwala to zbadać związki przyczynowo-skutkowe, które odnoszą się do danego problemu/ zagadnienia.

Schemat:

WHY

WHY

WHY

WHY

WHY

Stosuje się ją w celu ustalenia prawdziwej przyczyny danego problemu. Metodologia ,,5 x dlaczego?” jest bardzo prosta ponieważ powtarzamy pytanie ,,Dlaczego?” dopóki nie dojdziemy do ustalenia prawdziwej przyczyny omawianego problemu. Moim uczniom bardzo podobała się praca z wykorzystaniem ,,5x Dlaczego?”.  Sami zauważyli, że to jak rozmowa z małym dzieckiem, które nieustannie zadaje to samo pytanie: ,,Dlaczego?”. Każda kolejna odpowiedź powoduje, że znowu zadają pytanie: „Dlaczego?”.

Myślę, że samo słowo „Dlaczego?” sprawia, że uczniowie w naturalny sposób angażują się w rozmowę. Zauważyłam, że w klasach IV – VII uczniowie dobrze się bawili podczas zajęć z omawianą rutyną. Szczerze i otwarcie mówili, że podoba im się to ,,ćwiczenie”. W klasie VIII było już bardziej ,,poważnie”. Przede wszystkim dlatego, że podczas nauki online jest niezmiernie trudno zaktywizować ich do rozmowy. Niewielu uczniów angażuje się na forum całej grupy. Łatwiej pracuje im się gdy mogą współpracować z rówieśnikami  w pokojach na MS Teams. Nie mniej jednak, kolejny raz zauważyłam, że rutyny Myślenia Krytycznego bardzo wspierają moją pracę podczas zdalnych lekcji i dają uczniom możliwość aktywnego uczestniczenie w zajęciach. Pobudzają ich do działania, umożliwią pracę zespołową i przede wszystkim rozwijają u nich MK, jak również umiejętności językowe. Ci uczniowie, którzy nie chcą przejść do pokoi zostają na głównym spotkaniu i pracują ze mną. W pewnym momencie zostawiam ich samych z zadaniem i przechodzę do kolejnych pokoi, aby przyjrzeć się i przysłuchać pracy pozostałych uczniów.

Młodsi uczniowie nie mają trudności w wypowiadaniu się na forum i z nimi praca wygląda nieco inaczej. Wdrażając ich do pracy z poszczególnymi rutynami konieczne jest pokazanie im konkretnego przykładu. Wprowadzenia ich krok po kroku. Jest to bardzo ważny element, trochę czasochłonny, ale ostatecznie bardzo pomocny i ułatwiający pracę na kolejnych zajęciach. Uczniowie aktywnie biorą udział w lekcji do tego stopnia, że ważne jest ustalenie  kolejki kto kiedy może zabrać głos. Większość z nich entuzjastycznie podchodzi do wszystkich działań i aktywnie uczestniczy w lekcji.

Teksty z książki ucznia, materiały autentyczne czy obchodzone niedawno Dzień Ziemi i Międzynarodowy Dzień Książki  stworzyły fantastyczne możliwości do pracy z zastosowaniem rutyny „5 x dlaczego?”. Podczas zajęć rozwijaliśmy umiejętność komunikowania się w języku angielskim, powtarzaliśmy już znane słownictwo jednocześnie wzbogacając je o nowe wyrażenia. Pracując rutyną „5 x dlaczego?” zaobserwowałam, że uczniowie chętnie podejmują współpracę. Luźna rozmowa i burza mózgów wprowadzają atmosferę, w której uczniowie czują się swobodnie i bez względu na poziom swoich umiejętności językowych każdy dodaje coś od siebie. Ci uczniowie, którzy potrafią praktycznie stosować swoje umiejętności posługiwania się językiem angielskim mieli możliwość, jak sami mi o tym powiedzieli, myślenia ,,po angielsku”. Zauważyli też, że ,,nie tłumaczyli’’ w głowie zdań z języka polskiego na angielski, ale po prostu mówili. Nie były to długie wypowiedzi, ale bardzo zmotywowało ich to do dalszych rozmów.

Oczywiście uczniowie o mniej zaawansowanych umiejętnościach językowych mieli możliwość uczenia się od swoich kolegów. Poniżej  przykłady z zajęć:

Kwestia zanieczyszczonego powietrza i rozważania grupy nad tym, co sprawia, że powietrze jest zanieczyszczone.

Innym razem uczniowie próbowali dowiedzieć się czy obwinianie innych jest możliwym rozwiązaniem trudnej sytuacji:

Rutyna ,,5 x dlaczego?” nie tylko wspiera szukanie prawdziwej przyczyny problemu, ale również rozwijania umiejętności współpracy w grupie. Podzieliłam zespół klasowy na grupy tak, aby w każdej grupie byli uczniowie o różnym poziomie umiejętności. Wspólnie zdefiniowaliśmy problem, a następnie każda z grup pracowała rutyną ,,5 x dlaczego?”. Nie określaliśmy ram czasowych, aby nie zakłócać całego procesu dodatkowym czynnikiem jakim byłby czas. Celem było zbadanie określonego problemu/ zagadnienia, jak również aktywne wykorzystanie posiadanych zasobów wiedzy/słownictwa oraz jego wzbogacanie. Podczas pracy zespołów przechodziłam z pokoju do pokoju i przysłuchiwałam się toczącym rozmową. Następnie każdy zespół zaprezentował efekt końcowy swojej pracy.

Lekcje te okazały się również znakomitymi lekcjami uważności. Uczniowie skupili się na jednej kwestii, dzielili się spostrzeżeniami i słuchali siebie na wzajem. Budowali ze sobą na wzajem pozytywne relacje, współpracowali. To kolejny argument za stosowaniem rutyn MK podczas zajęć.

Pracuję w szkole publicznej z zespołami od 14 do 23 osób. Uczniowie mają różną motywację do nauki i angażowania się w pracę podczas zajęć lub ich kompletny brak, a wprowadzanie rutyn znacznie ułatwiło mi prowadzenie lekcji. Z moich obserwacji wynika, że poszczególne zespoły starając się znaleźć przyczynę danego problemu przez zadawanie pytania ,,Dlaczego?”:

• z zaangażowaniem pracowali w zespołach;
• rozwijali i utrwalali umiejętności językowe;
• budowali relacje w grupie;
• dobrze się bawili, a to oznacza, że praca z rutyną stworzyła przyjazne środowisko nauki;
• rozwijali kreatywność;
• analizowali i przetwarzali informacje oraz wnioskowali;
• dzielili się pomysłami i spostrzeżeniami.

Po kilku miesiącach stosowania wybranych rutyn Myślenia Krytycznego utwierdziłam się w przekonaniu, że dają mi one możliwość rozwijania u moich uczniów najważniejszych kompetencji XXI wieku. Sprawiają, że łatwiej jest mi zaangażować uczniów do aktywnego uczestnictwa w zajęciach oraz stanowią ważny czynnik motywujący do pracy zarówno dla nich jak i dla mnie. Pojawia się też element autentycznej komunikacji. Nie ograniczamy się do uzupełniania luk, ćwiczeń. Uczniowie korzystają z nabytej wiedzy i umiejętności. Komunikują się w języku obcym lub starają się to robić na tyle na ile potrafią w danym momencie. Widzą sens uczenia się słówek. Utrwalają konstrukcje gramatyczne.

Patrząc na nasze pierwsze kroki z rutynami, a zaczęliśmy od rutyny See, Think, Wonder, która pokazała jak trudne jest mówienie o tym, co  widzę, a poźniej o tym co myślę i nad czym się zastanawiam, to nasuwa mi się myśl, że każda kolejna rutyna wzbogaca nasz Tool Box o kolejne, angażujące i niezmiernie pomocne narzędzie. Narzędzie, pokuszę się o stwierdzenie, uniwersalne, które rozwija Myślenie Krytyczne, a jednocześnie z powodzeniem może być wykorzystane do rozwijania wielu innych umiejętności, które są niezbędne dla każdego z nas.

Autor: Aneta Kufel

Bibliografia:

1. Winiarek Maciej, TOC dla Edukacji.
2. http://www.pz.harvard.edu/
3. https://mysleniekrytyczne.edu.pl
4. Hunziker, Daniel, Kompetencje bez tajemnic, 20018.

^[1] Winiarek Maciej, TOC dla Edukacji

^[2] Daniel Hunziker, Kompetencje bez tajemnic, Słupsk 2018.

^[3] Daniel Hunziker, Kompetencje bez tajemnic, Słupsk 2018.